Jedan od ključnih stubova na kojima počiva savremena Evropa jeste vladavina prava, princip koji, više od apstraktne ideje, predstavlja mjeru zrelosti svakog društva i njegovih institucija. U procesu pristupanja Evropskoj uniji, Crna Gora je prepoznala da se upravo kroz dosljednu primjenu principa pravne države mjeri stvarna dubina reformi i spremnost da postane dio evropske porodice naroda.
Ustav Crne Gore jasno definiše Crnu Goru kao državu zasnovanu na vladavini prava (član 1), čime ova vrijednost dobija status ustavnog načela najvišeg reda. Nadalje, član 9 Ustava propisuje da međunarodni ugovori i opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava čine sastavni dio unutrašnjeg pravnog poretka i imaju primat nad domaćim zakonodavstvom. Time je postavljen most između domaće i međunarodne pravne arhitekture, što je suština svake moderne pravne države.
Ključni segmenti vladavine prava, nezavisno sudstvo, zakonitost uprave, jednakost građana pred zakonom i zaštita ljudskih prava, prožimaju čitav Ustav. Sudovi, kao nosioci sudske vlasti, garantuju zaštitu prava i sloboda (član 118), dok se Ustavni sud javlja kao čuvar ustavnosti i zakonitosti (član 149). Bez stvarne nezavisnosti i integriteta tih institucija, vladavina prava ostaje samo na papiru.
Vladavina prava kao evropska vrijednost oslanja se na više međunarodnih dokumenata čije je Crna Gora potpisnica: Evropsku konvenciju o ljudskim pravima (ECHR), Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima, Povelju Ujedinjenih nacija, te dokumente Savjeta Evrope i Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju (OEBS).
U kontekstu pristupanja EU, Kopenhaški kriterijumi iz 1993. godine jasno definišu da je stabilnost institucija koje garantuju demokratiju, vladavinu prava, ljudska prava i poštovanje manjina osnovni preduslov za članstvo. Ovi kriterijumi nijesu samo formalna obaveza, već test institucionalne zrelosti države. Evropska komisija u svojim godišnjim izvještajima kontinuirano naglašava potrebu da Crna Gora ojača nezavisnost, profesionalnost i odgovornost pravosuđa, te da se u potpunosti sprovedu preporuke iz poglavlja 23 (Pravosuđe i temeljna prava) i 24 (Pravda, sloboda i bezbjednost). Poseban naglasak stavlja se na transparentnost u imenovanjima sudija i tužilaca, efikasno procesuiranje korupcije na visokom nivou, te jačanje institucija vladavine prava kroz stvarnu, a ne deklarativnu, primjenu zakona.
Najbolja evropska praksa pokazuje da vladavina prava nije rezultat samo dobrog zakonodavstva, već i kulture odgovornosti i povjerenja. U državama članicama EU, poput Njemačke, Holandije ili Švedske, sudska nezavisnost i integritet javne uprave podrazumijevaju se kao temeljni društveni konsenzus, a ne kao politička tema. Crna Gora je u proteklim godinama usvojila čitav niz zakona usklađenih sa evropskim standardima, od reforme pravosuđa, preko jačanja institucije Zaštitnika ljudskih prava i sloboda, do unapređenja transparentnosti javne uprave. Međutim, suštinska primjena zakona i dalje ostaje ključni izazov. Vladavina prava ne znači samo poštovanje procedure, već i vladavinu pravde, princip da niko, pa ni nosioci vlasti, ne mogu biti iznad zakona.
Vladavina prava nije samo formalni uslov na putu ka Evropskoj uniji, već suština modernog društva koje teži pravednosti, jednakosti i slobodi. U njoj se ogleda sposobnost jedne države da stvori sistem u kojem su zakoni iznad političkih interesa, a građani sigurni u jednak tretman pred institucijama.
Crna Gora ima sve normativne pretpostavke da bude pravna država, ostaje da pokaže političku volju i institucionalnu zrelost da to i postane u praksi. Evropa ne traži savršenstvo – traži dosljednost.
ETOportal / mr Vojislav Marković