Turska posljednjih godina sve snažnije pokazuje interesovanje za Zapadni Balkan, regiju s kojom dijeli duboke istorijske, kulturne i religijske veze još od vremena Osmanskog carstva. Iako njena zvanična politika prema regionu promoviše partnerstvo, stabilnost i ekonomski razvoj, mnogi analitičari smatraju da Ankara sve više teži i geopolitičkom pozicioniranju – kao posrednik između Istoka i Zapada, i kao akter koji želi da obnovi svoj uticaj u prostoru koji je nekada bio dio njenog carstva.
Ekonomski interes i politički kapital
Turska se na Balkanu pozicionira kao značajan ekonomski partner. U posljednjoj deceniji, Ankara je višestruko povećala trgovinsku razmjenu s državama regiona, posebno sa Srbijom, Bosnom i Hercegovinom, Albanijom i Crnom Gorom.
Kroz direktne investicije, infrastrukturne projekte i otvaranje turskih kompanija, Turska gradi imidž pouzdanog ekonomskog saveznika.
Kompanije kao što su TAV Airports, Şişecam i Turkish Airlines prisutne su u većini zemalja regiona. Pored toga, turske banke – poput Ziraat Banke i Halkbanke – dodatno jačaju ekonomsko prisustvo Ankare.
Ipak, mnogi stručnjaci ukazuju da ekonomski interesi često prate i političke poruke. Turska, kroz investicije i infrastrukturne projekte, nastoji da učvrsti uticaj i izgradi mrežu lojalnih partnera koji bi podržali njene međunarodne pozicije.
Meka moć: religija, kultura i obrazovanje
Jedan od najvažnijih alata turskog uticaja jeste tzv. meka moć – kulturna, obrazovna i vjerska prisutnost.
Kroz aktivnosti Turske agencije za međunarodnu saradnju i koordinaciju (TİKA), Ankara finansira obnovu džamija, istorijskih spomenika i kulturnih centara širom Balkana – od Sarajeva i Novog Pazara, do Skadra i Plava.
Osim toga, obrazovne institucije i stipendije turske vlade doprinose širenju pozitivne slike o Turskoj među mlađom generacijom u regionu. Turske serije, koje su i dalje izuzetno popularne u gotovo svim balkanskim zemljama, dodatno oblikuju percepciju Turske kao bliske, prijateljske zemlje.
Prema mišljenju mnogih analitičara, takva kombinacija kulture, religije i obrazovanja omogućava Turskoj da razvija „emocionalni kapital“ u regionu – što se dugoročno može pretvoriti i u politički uticaj.
Geopolitička dimenzija: balans između Istoka i Zapada
Na međunarodnom planu, Turska svoju politiku na Balkanu gradi na principu balansiranja između Zapada i Istoka.
Dok se formalno zalaže za stabilnost i evropske integracije regiona, Ankara paralelno razvija i sopstvene inicijative, posebno u oblastima bezbjednosti, vojne saradnje i diplomatije.
Predsjednik Redžep Tajip Erdogan nastoji da Tursku prikaže kao „zaštitnika muslimanskih naroda“ u regionu, ali i kao zemlju koja može biti posrednik u dijalogu između različitih etničkih i vjerskih zajednica. Takva strategija jača poziciju Ankare, ali i ponekad izaziva zabrinutost zapadnih partnera, koji njeno prisustvo vide kao konkurenciju evropskom uticaju.
Primjeri po zemljama
-
Bosna i Hercegovina – Turska održava izuzetno bliske političke i kulturne odnose, naročito sa bošnjačkim narodom. Erdogan često ističe BiH kao „bratsku zemlju“, a TIKA je tamo realizovala na stotine projekata obnove kulturnih i vjerskih objekata.
-
Srbija – Iako su se odnosi značajno popravili posljednjih godina, uz snažnu ekonomsku saradnju i politički dijalog. Turska je ulažila u infrastrukturu i otvaranje fabrika, naročito u sandžačkim opštinama. Ali isporuka vojnih dronova Kosovu izazvala je oštru reakciju Srbije. Predsjednik Aleksandar Vučić izjavio je da je to “brutalno kršenje” međunarodnog prava, uključujući rezoluciju UN-a 1244, koja se odnosi na Kosovo.Turska je navela da je riječ o legitimnoj komercijalnoj transakciji i da izvozi opremu u skladu sa međunarodnim pravom. Stručnjaci smatraju da ova vojna saradnja Turske i Kosova nije samo trgovinska, nego i pokazatelj strateškog interesa Ankare u regionu Balkana, što može narušiti bilateralne odnose Srbije i Turske.
-
Crna Gora – Ankara jača prisustvo kroz turizam, obrazovanje i bankarski sektor, ali i kroz saradnju sa islamskom zajednicom.
-
Albanija i Kosovo – Turska uživa tradicionalno dobre odnose, a posebno je aktivna u obnovi vjerskih objekata i vojnoj saradnji.
Izazovi i ograničenja
Iako su ambicije Turske jasne, njen uticaj ima i svoja ograničenja. Ekonomski kapaciteti Turske su pod pritiskom, dok unutrašnje političke prilike, polarizacija, inflacija i odnosi sa Zapadom, ograničavaju mogućnost dugoročnog širenja.
Uz to, većina balkanskih zemalja i dalje jasno teži članstvu u EU i NATO, što smanjuje prostor za prevelik politički uticaj Ankare.
“Šta ovo znači za region”
Turska danas igra aktivnu i višeslojnu ulogu na Zapadnom Balkanu. Njene ambicije ne svode se samo na ekonomski interes, već uključuju i kulturno-diplomatski pristup kojim Ankara nastoji da obnovi veze iz prošlosti i osigura stratešku poziciju u regionu koji je ključan za stabilnost Evrope.
Ipak, uspjeh turske politike na Balkanu zavisiće od sposobnosti Ankare da balansira između svojih nacionalnih interesa i očekivanja lokalnih zajednica, ali i od toga koliko će region ostati otvoren za saradnju, a ne rivalitet globalnih sila.
ETOportal/Nataša Goleš